Een replica uit China bestellen als je geen echte designstoel kunt betalen: het scheelt een hoop geld, maar is het ook de moeite waard?
Dit artikel werd op 14 december 2019 gepubliceerd in Volkskrant Magazine, met foto's van Krista van der Niet.

Het is begin 2018, ze staren me aan vanuit de woonbladen, ik zie ze rond de keukentafels bij interieurbloggers en nu wil ik ze ook hebben: elegante beukenhouten eetkamerstoelen met een geweven zitting, een Y-vormige rugsteun en een slanke, omhelzende rugleuning die doorloopt als armleuning. Het is de CH24 Wishbone Chair van Hans J. Wegner, een ontwerp uit 1950 dat weer en vogue is. In serieuze interieurzaken zijn ze vanaf 500 euro te koop voor de variant in blank hout. Tel daar voor de chiquere houtsoorten nog maar een paar honderd euro bij op. Ik denk aan een oud-collega, die ooit – net zoals ‘de mensen in de bladen’ – de Eames-kuipstoeltjes in huis wilde hebben. Hij vond een website met replica’s voor een fractie van de prijs. ‘Ik zie geen verschil’, verkondigde hij ‘en ze zitten verder prima’. Zouden er ook replica’s van de Wishbone-stoel bestaan, vraag ik mezelf af. Een vlugge google-sessie en ik heb beet: op Voga.com vind ik mijn gedroomde houten stoelen voor een heel acceptabele prijs: € 113 per stuk. De webshop ziet er professioneel uit. Bij het feit dat de stoelen hoogstwaarschijnlijk nagemaakt worden in China sta ik niet al te lang stil: daar maken ze tegenwoordig toch ook best kwalitatief spul?

Mijn vriend is het er niet mee eens. Ik – als designredacteur, die doorgaans nadenkt over de achtergrond van de  spullen en die begaan is met de ontwerper – zou toch júíst beter moeten weten? Hij heeft gelijk, toch beklijft het niet echt. Eigenlijk wil ik ze gewoon. Het is pure hebzucht, die groter blijkt dan mijn moraal. Het is april 2018 en ik koop twee stoelen. Eens kijken of het wat is, misschien bestel ik er later meer. Denk ik nog. Dan komt de orderbevestiging binnen. Zestien weken?! Het staat er echt: zestien weken levertijd. Dat hadden ze wel even van tevoren mogen zeggen, nergens in het bestelproces was dat aspect aan de orde gekomen. Mijn vriend haalt zijn schouders op: ‘Had je maar niet in China moeten bestellen.’ Ik denk aan mijn ouders, die vroeger weloverwogen hun meubels kochten bij gekwalificeerde dealers, om vervolgens braaf een paar maanden te wachten tot ze de fabriek uitrolden. Ik kan ook niet verwachten dat ik voor een dubbeltje op de eerste rang kan zitten, dus ik leg me er bij neer. In juli 2018 zouden de stoelen eindelijk moeten arriveren. Een mail van fabrikant Voga gooit roet in het eten. Ene Nora meldt dat de fabriek het druk heeft en dat de productie is vertraagd. Ik krijg een nieuwe levertijd: week 38. Oftewel, nog eens drie maanden wachten. Niet getreurd, zegt Nora: om het goed te maken krijg ik 10 procent korting op mijn volgende aankoop. Volgende aankoop?

Het wordt nog droeviger als ik iets doe wat ik al veel eerder had moeten doen: ‘Voga’ intikken in Google. Het tweede resultaat, onder de gesponsorde advertentie van de website zelf, is gelijk raak. Ik stuit op reviewwebsite Trustpilot en kan mezelf wel voor mijn kop slaan. Het regent negatieve recensies, mijn ogen glijden langs boze berichten met veel uitroeptekens, van ‘koop hier NIETS!!, ‘onbetrouwbaar!!’ ‘nooit iets ontvangen’, ‘na negen maanden een scheve stoel’ tot ‘kapot product geleverd!!!!’ Ook ontdek ik dat mijn stoelen helemaal niet zullen worden thuisbezorgd. Om invoerrechten en Europese wetten over replica’s te omzeilen, stuurt de Chinese fabriek de producten naar een opslag in Ierland, vanwaar je ze zelf mag komen ophalen of een koerier naartoe kunt sturen. Hoppa, nog eens € 133,37 aan koerierskosten, daar had ik niet op gerekend. Maar ik mag niet klagen, nog steeds zijn de neppe stoelen veel goedkoper dan het origineel. Als ze nog ooit aankomen, tenminste. September gaat voorbij en het wordt oktober. Nu ik me realiseer dat ik met een malafide website van doen heb, verbaast het me niets dat het in week 38 stil blijft. Ik overweeg mijn creditcardbetaling te betwisten maar zie op tegen de berg papierwerk die ik moet aanleveren. Daarbij vrees ik dat mijn kansen zes maanden na dato gering zijn.  Week 41 breekt aan en ik besluit de voortgang van mijn bestelling eens te bekijken met de track & tracecode die ik zes maanden geleden heb ontvangen. Tot mijn verbazing blijken de stoelen doodleuk te zijn gearriveerd in het magazijn. Waarom heeft niemand mij daarvan op de hoogte gebracht? Ik mail Nora: hoe nu verder? En hoor niets.

Gewend aan wachten, probeer ik het twee weken later gewoon nog eens en ik krijg een reactie van ene Victoria: in de buurt van Dublin kan mijn bestelling opgehaald worden. Nog nooit heb ik een internationale koerier ingeschakeld en vraag me af hoe ik dit ga aanpakken. Dan verschijnt er een mail van een transportbedrijf in mijn inbox, vast getipt door Voga. Ik heb genoeg van al het gedoe, zodat ik besluit maar met ze in zee te gaan en die 133 euro af te tikken. Op vrijdag 16 november 2018 worden de stoelen bezorgd die ik zeven maanden geleden heb besteld. Tenminste, dat zegt de track & trace. Het blijft het stil, de bel gaat niet, er verschijnt geen koerier aan de deur. Aan het eind van de dag zie ik dat de aflevering is  verzet naar 20 november. Verontwaardigd mail ik de koerier, die verwijst naar Voga: er blijken problemen met de voorraad. Op het moment dat ik de stoelen dan eindelijk denk te ontvangen breekt mijn klomp in duizend stukjes als ik weer eens de status van mijn bestelling controleer: ‘order cancelled’ staat er droogjes. Deze keer is het de beurt aan Camila om mij te straffen voor mijn zondige bestelling – want zo begin ik het te zien. ‘De voorraad is niet meer beschikbaar’, meldt ze, omdat ik zogenaamd de pick-up niet op tijd heb geregeld. ‘Maar ik kan de order wel opnieuw voor je plaatsen, hoor’. En weer maanden wachten? Ongelofelijk. Woedend besteed ik veel meer tijd dan me lief is aan het teruglezen, uitzoeken en printscreenen van al het digitale geheen-en-weer van de afgelopen maanden. Ik vraag nog één keer om opheldering.  En ja hoor: er blijkt ‘een foutje’ te zijn gemaakt en ik krijg een nieuw volgnummer aangereikt. Hoe lang het gaat duren vraag ik niet eens, vertrouwen heb ik er sowieso niet meer in. Ik zet ‘creditcardbetwisting aanvragen’ weer op mijn to-do lijstje en wil eigenlijk niet meer nadenken over mijn miskoop.

Ik ben in december 2018 op vakantie, mijn telefoon blijft in de hotelkamer en mijn mail lees ik niet. Dagelijks heb ik een gemiste oproep van een onbekend nummer. Wie is er zo standvastig? Ik kijk in mijn mailbox: het onderwerp ‘2 STOELEN ! !’ staat bovenaan. Zou het dan toch? Het is de koerier die staat te springen om de twee nepstoelen af te leveren. Mijn vriend is thuis en neemt ze aan: ‘Ze zijn mooi!’ appt hij. Scheef of kapot blijken ze allerminst. Hooguit een beetje laag, maar dat lost mijn schoonmoeder tijdens het kerstdiner op door een kussentje op de zitting te leggen. Tijdens een werkbezoek aan de enorme meubelbeurs IMM in Keulen schud ik bij toeval de hand van Knud Erik Hansen. Hij is de directeur van Carl Hansen & Søn, het familiebedrijf dat de Wishbone Chair sinds de jaren vijftig produceert. Hij vertelt hoe de ontwerper,  de Deen Hans J. Wegner, met zijn prototype onder de arm, op zijn dooie gemakje naar de fabriek van opa Carl fietste. Om er pas maanden later weer uit te komen. Over hoe trots de familie is dat alles nog steeds in de eigen fabriek in Aarup, op het eiland Funen wordt geproduceerd, door vaklieden die al decennia onderdeel uitmaken van het bedrijf én de familie. En – niet onbelangrijk – een eerlijk loon verdienen. Ik kan wel door de grond zakken, hij moest eens weten dat ik thuis twee nepperds uit China heb staan. Ik gluur naar het echte exemplaar: wat zouden de verschillen zijn?

Om daar achter te komen neem ik ietwat beschaamd mijn stoel mee naar een meubelzaak voor een vergelijkend warenonderzoek. ‘Ik zie het gelijk’, zegt een verkoper. ‘De zitting van papercord is een stuk grover en minder strak geweven, zo zak je binnen de kortste keren door de zitting’. Uiteraard ontbreekt het plakkaat van echtheid aan de onderkant: ‘Naast het serienummer zie je daarop wie jouw stoel heeft gemaakt en wie de wever van de zitting is.’ De Y-vormige rugleuning blijkt te recht, het origineel heeft een lichte bolling: ‘De techniek om dat te realiseren is of te duur of het is ze nog niet gelukt dat na te maken.’ Tot mijn verbazing geeft de medewerker toe ook ooit uit economische overweging een replica te hebben gekocht: ‘Ik was al jaren fan van het merk Carl Hansen, maar ik kon het gewoon niet betalen.’ Ik voel me opgelucht, zelfs kenners blijken te zondigen. De winkeleigenaar komt erbij te staan: ‘In de Deense fabriek hebben we gezien hoe hard de stoelenmakers werken, hoeveel passie ze hebben voor hun vak en hoe goed het familiebedrijf voor ze zorgt. Met zo’n stoel uit China, is dat allemaal maar de vraag. Denk ook na waaraan je je geld hebt uitgegeven. Wil je dat besteden aan een industrie die kopieert en hun werknemers misschien wel uitbuit of aan een bedrijf dat vakmanschap in stand houdt.’ Níét kopen, of ouderwets sparen voor kwaliteit, is de eerlijkste manier van doen, concluderen we gezamenlijk.

Nu, vele maanden en veel gedoe later ben ik twee nepstoelen rijker en € 356 lichter. Ik raad niemand een replica aan. Al ziet een leek niet direct grote verschillen tussen echt en nep, een goed gevoel over de aankoop van een eerlijk product, is ook wat waard. Of om het met de woorden van de winkeleigenaar te zeggen: ‘Een stoel die niet op een eerlijke manier is gemaakt, dat zit gewoon niet lekker.’

Een gekopieerd ontwerp aanbieden en kopen. Mag dat?

Hanneke Holthuis van auteursrechtenorganisatie Pictoright: ‘In Nederland heeft een ontwerper tot 70 jaar na zijn dood auteursrecht. Een auteursrechtelijk beschermd product mag niet gekopieerd worden zonder toestemming. Sterker nog, als consument die betrokken is bij de import van een replica ga je ook niet vrijuit: de producent behoudt het recht om replica’s te vorderen en te vernietigen.’

Pim Ars is de Nederlandse vertegenwoordiger van producent Carl Hansen: ‘We kloppen heus niet bij mensen thuis aan. Wel houden we pro-actief toezicht op de zakelijke markt. Onlangs kregen we lucht van een architect die een kantine vulde met replica’s, deze hebben we op juridische grond laten innemen.’

Advocaat Ruby Nefkens trad op tegen Voga namens Italiaans meubelmerk Cassina en liet ontwerpen van Le Corbusier en Gerrit T. Rietveld van de website verwijderen: ‘Het is een hardnekkige mythe dat een ontwerp maar op zeven punten hoeft af te wijken om geen kopie te zijn. Het gaat om het totaalplaatje: zodra je een product associeert met het originele ontwerp, gaat het al mis. Voga probeert het slim te spelen door te importeren via Ierland, waar de wetgeving omtrent replica’s anders is. Replica’s aanbieden in de rest van Europa mag niet, daarom doen ze alsof ze het transport uit handen geven. Terwijl er wel degelijk een link lijkt te zijn tussen Voga, het Ierse magazijn en het transportbedrijf.’